επιμέλεια : Κεφαλληνός Κυριάκος
Με την ονομασία “Φιλική Εταιρεία” εννούμε τη μυστική εκείνη οργάνωση εθνικού χαρακτήρα σκοπός της οποίας υπήρξε η προπαρασκευή της εθνεγερσίας του γένους.
Όπως αναφέρεται στην εγκυκλπαίδεια ΗΛΙΟΣ (τόμος 7: ΕΛΛΑΣ):
Ἄτομα άφανῆ καὶ ἄσημα, μὴ διαθέτοντο ὑλικὰς δυνάμεις, μὴ ἔχοντα νὰ προσφέρουν παρὰ μόνο τὴν ψυχήν των καὶ μὴ ἐπικοινωνοῦντα μὲ ἐπιφανῆ πρόσωπα τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου ἐνεπνεύσθησαν καὶ ἐπραγματοποίησαν τὴν ἵδρυσιν πνευματικῆς ἑταιρίας, που θα ἐξετείνετο εἰς ὁλόκληρον τὴν χώραν διὰ τῆς μυήσεως ὅσο τὸ δυνατὸν περισσοτέρων πατριωτών, μὲ σκοπὸν τὴν ὀργάνωσιν καὶ τὴν ἐνέργειαν ἀπολυτρωτικοῦ ἀγῶνος.
Ἡ ὀργάνωσις αὐτὴ ὀνομάσθη ἀπὸ τοὺς ἰδίους “Φιλικὴ Ἑταιρία”.
Σε όλες τις επαναστάσεις που έλαβαν χώρα εκείνη την περίοδο κεφαλαιώδους σημασίας υπήρξε η
δράση των μυστικών εταιρειών, όπου σκοπός των περισσοτέρων ήταν η προετοιμασία των εκάστοτε
επαναστατικών κινημάτων. Ο μυστικός όμως εταιρισμός με προεξάρχοντα εκείνον του τεκτονισμού
(massoneria) – πολλοί από αυτούς τους μυστικούς συνδέσμους ατόμων στήριζαν τη λειτουργική και συμβολική δομή τους πάνω σε εκείνη των τεκτόνων –
υπήρξε ένα φαινόμενο το οποίο άρχισε να λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις στον χώρο της Ευρώπης ήδη από τις αρχές του XVIIIου αιώνα, διαρκώντας ως τέτοιος και κατά τη διάρκεια του επομένου με την Αψβουργική πρωτεύουσα, τη Βιέννη, να θεωρείται ίσως ως το μεγαλύτερο κέντρο μυστικής δράσης των περισσοτέρων αφανών εταιρειών. Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα υπήρξε η εγκόλπωση και η εν συνεχεία ιδεολογική ανάπτυξη μέσω εσωτερικών ζυμώσεων, ενός αναδυόμενου γενικά
εθνικισμού που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια αυτών των δύο αιώνων, κυρίως όμως κατά τη διάρκεια του
XIXoυ.
Δίπλα φυσικά σε αυτήν την ιδεολογία βρήκε θέση και η Φιλική Εταιρεία, μία δηλαδή μυστική
πατριωτική οργάνωση που προετοίμασε και οργάνωσε την επανάσταση του 1821· ήταν μία πατριωτική εταιρεία επαναστατικού χαρακτήρα και δράσης που προσέδωσε ορμή στην ιδέα του ελληνικού εθνικισμού και της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου κράτους – Έθνους, παρά έχοντας ως οντότητα μία πολιτική και κοινωνική δύναμη τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της εξέγερσης.
Ίδρυση και λειτουργία της Εταιρείας
Η ίδρυσή της έλαβε χώρα κατά το θέρος του 1814 στην Οδησσό – συμβολικά ορίστηκε η 14η Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους, επέτειος υψώσεως του Τιμίου Σταυρού , ενώ εμπνευστές της
υπήρξαν τρείς Έλληνες, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο Εμμανουήλ Ξάνθος.
Την περίοδο εκείνη φτάνει στην Οδησσό από το Παρίσι όπου εσπούδαζε ο Τσακάλωφ (έχοντας καταγωγή από την Ήπειρο) κατευθυνόμενος προς τη Μόσχα, διότι εκεί βρισκόταν η οικογένειά του. Αποτελούσε ήδη μέλος μιας μυστικής εταιρείας με έδρα τη γαλλική πρωτεύουσα που είχαν ιδρύσει οι Γρηγόριος Ζαλίκης από τη Θεσσαλονίκη κι ο πρίγκιπας Δημήτριος Κομνηνός εκ της ομωνύμου βυζαντινής οικογενείας που είχε εγκατασταθεί μετά την άλωση της Πόλης στην Κορσική. Το όνομα της εταιρείας αυτής ήταν ΄΄Ελληνόγλωσσόν Ξενοδοχείον΄΄ σκοπός της οποίας υπήρξε η μόρφωση της ελληνικής νεολαίας με απώτερο όμως και μυστικό σκοπό την απελευθέρωση των υποδούλων Ελλήνων· οι κατηχούμενοι ορκίζοντο εγγράφως ότι δεν θ’αποκάλυπταν τον μυστικό της ρόλο εργαζόμενοι διαρκώς πάνω στην πρόοδό της, ενώ λάμβαναν κάποιον συγκεκριμένο βαθμό εντός των
ιεραρχικών τάξεων της Εταιρείας αυτής.
Στην Οδησσό γνώρισε τον Νικόλαο Σκουφά, ηπειρώτης κι εκείνος από την Άρτα, διαπιστώνοντας αμφότεροι την κοινή τους αγάπη, όπως επίσης και το ενδιαφέρον τους για την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η πατρίδα. Εκεί οι δυό τους γνώρισαν τον Εμμανουήλ Ξάνθο από την Πάτμο (σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς και τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο από την Ανδρίτσαινα) – ο οποίος στη Λευκάδα είχε μυηθεί σε τεκτονική στοά, στις σκέψεις του οποίου βρήκαν κοινό ιδεολογικό έδαφος. Τότε οι τρείς άνδρες με τ’ανωτέρω κοινά σημεία αναφοράς ενεπνεύσθησαν να άγουν το έθνος σε επανάσταση με σκοπό την απελευθέρωσή του, ιδρύοντας εταιρεία μυστική προσπαθώντας να προσεταιριστούν στις τάξεις της τον κλήρο, εμπόρους, φαναριώτες, κλέφτες και αρματολούς, ανθρώπους της υπαίθρου, λογίους και γενικά πάσα επιφανή άνδρα.
Αν και η σύλληψη της ιδέας για τη δημιουργία της μυστικής οργάνωσης έλαβε χώρα στην Οδησσό,
στη Μόσχα αποφασίστηκε το όνομά της που ήταν ‘’ Εταιρεία των Φιλικών’’. Εκεί ορίστηκαν επιπροσθέτως λειτουργικού κι εφαρμοστικού χαρακτήρα ζητήματα όπως οι μυήσεις, έγινε η σύνταξη των αποδιδομένων όρκων, ορίστηκαν οι αναγκαίες υποχρεώσεις και οι βαθμοί των μελών, όπως επίσης η σημαία και τα σύμβολα.Τέλος στη ρωσική πρωτεύουσα αποφασίστηκε να τεθεί σε εφαρμογή το όλο σχέδιο.
Δράσεις της Φιλικής Εταιρείας στο νησί της Ζακύνθου
Το φθινόπωρο του 1820 ο αρχηγός της Φιλικής εταιρείας Αλέξανδρος Υψηλάντης, όρισε την πρώτη εφορία των Φιλικών στη Ζάκυνθο, αποτελούμενη από τον Διονύσιο Ρώμα και τον Αναστάσιο Φλαμπουριάρη. Οι φιλότουρκοι Άγγλοι αρμοστές του νησιού ανάγκασαν τα δυο αυτά μέλη της Φιλικής Εταιρείας να αυτοεξοριστούν στη Βενετία.
Συστάθηκε νέα τριμελής επιτροπή της εφορίας της Φιλικής Εταιρείας αποτελούμενη από τον Ιωάννη Στεφάνου, τον Νικόλαο Καλύβα και τον Φραγκίσκο Καρβελά. Η επιτροπή αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προετοιμασία και στην έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Το διάστημα αυτό πολλοί Ζακυνθινοί μυήθηκαν στη Φιλική εταιρεία , που με τον τρόπο αυτό συνέλαβαν τα μέγιστα στην υπόθεση, του αγώνα των Ελλήνων. Συγκεντρώνονταν μυστικά στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου των Λατίνων ( που επονομάστηκε και σε Άγιο Γεώργιο των Φιλικών) στο δρόμο του Ψηλώματος προς το Λόφο του Στράνη και έδιναν τον περίφημο όρκο των Φιλικών, παρουσία του ιερέα και Φιλικού Άνθιμου Αργυρόπουλου.
Ο Λεωνίδας Ζώης μάς διέσωσε έναν κατάλογο με τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, που ορκίστηκαν στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Αναφέρονται μεγάλες προσωπικότητες εκείνης της εποχής με σημαντικότερο τον «Γέρο του Μοριά», Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.
Είναι αναντίλεκτο γεγονός ότι η πατρίδα του Σολωμού από τότε που αρχίζει η ιστορία της, δεν έχει να παρουσιάσει στιγμές αδιαφορίας, στη φωνή της αιώνιας πατρίδας.
Οι πλούσιοι άρχοντες είχαν την πλουσιότερη καρδιά και οι απλοί άνθρωποι την αντρειοσύνη στο μέτωπο γραμμένοι, οι ιερωμένοι στη δύναμη της πίστης. Στα χρόνια του ξεσηκωμού της Επανάστασης του 21 αν η σκέψη σου πάει στο Φιόρο του Λεβάντε, δεν μπορείς παρά να θυμηθείς ένα ασύγκριτο πατριώτη του Διον. Ρώμα. Είναι καταπληκτικές οι προσφορές του και οι εκδουλεύσεις του προς το έθνος. Μα και οι άλλοι άρχοντες της Ζακύνθου αιώνες πριν από την Επανάσταση του 21 κατά τη διάρκεια αυτής και μετά από την Επανάσταση χωρίς δισταγμό έδωσαν τα πάντα να βγει η πατρίδα από τη δύσκολη κατάσταση.
Ο ΔΙΟΝ. ΡΩΜΑΣ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΜΙΑ ΕΠΙΣΗΜΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑ συνήργησε στην κατανόηση των δικαίων του Ελληνικού αγώνα και με θαυμαστή ευφυία κατόρθωσε να μεταβάλει το κλίμα της εχθρότητας, να δημιουργήσει φίλους στο εξωτερικό και συμπαραστάτες στην υπόθεση του Γένους.
Εξορισμένος τον πρώτο χρόνο της Επανάστασης στη Βενετία από τον Άγγλο Μαίτλαντ, ο Ρώμας πληροφορήθηκε πως οι αντιπρόσωποι των Ελλήνων που στάλθηκαν στο συνέδριο των ηγεμόνων της Ιεράς Συμμαχίας (Αγγλία-Τουρκία-Αυστρία) στη Βερόνα εμποδίστηκαν να μεταβούν εκεί κατόπιν απαιτήσεως του Ελληνομάχου Μέττερνιχ.
Και είχε να συζητήσει το συνέδριο εκείνο για τις επαναστάσεις που συγκλόνιζαν την Ευρώπη και που έθεταν σε κίνδυνο τους σκοπούς για τους οποίους συστήθηκε η συμμαχία εκείνη (δηλ. η Ιερά Συμμαχία). Ένα υπόμνημα κρατούσε η Ελληνική αντιπροσωπεία που ετόνιζε προς τους ηγέτες που καθόριζαν τις τύχες της Ευρώπης, ΠΩΣ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΚΑΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΜΕ Ο,ΤΙ ΑΥΤΟΙ ΥΠΟΠΤΕΥΟΤΑΝ, και πως η απόφασή τους ήταν να κατακτήσουν την ελευθερία τους και μόνο.
Ο Ρώμας συνάντησε τους Έλληνες αντιπροσώπους πήρε το υπόμνημά τους και με τη βοήθεια ισχυρών προσωπικοτήτων φίλων του με τους οποίους συνδεόταν στενά, κατόρθωσε να το προωθήσει στο συνέδριο της Ιεράς Συμμαχίας (Τουρκία-Αυστρία-Αγγλία) διαλύοντας τη θολότητα που τόσο τεχνικά είχε δημιουργήσει η Αυστριακή κυρίως διπλωματίαχαρακτηρίζοντας ο Ρώμας την εξέγερση των Ελλήνων απόκτηση μόνο της ελευθερίας των με συνέχεια του Ελληνισμού.
Η πράξη αυτή του Ρώμα, η απαράμιλλη αυτή διπλωματική δραστηριότητα που την υπαγόρευε μόνον ο πόθος του για την αίσια έκβαση του αγώνα των Ελλήνων, σε αυτή τη δύσκολη στιγμή που υπήρχαν και καλλιεργήθηκαν από τους έξωθεν… δήθεν φίλους μας διάφορες πολιτικές αντιλήψεις, ήταν σωτήρια. Η πολιτισμένη ανθρωπότητα θαύμασε ήρωες, σύμβολα, στάθηκε εκστατική μπροστά σε γεγονότα που εξελίχθηκαν με τις παρεμβάσεις των νησιών μας πριν και σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης.
Αν σε όλα αυτά και σε όσα δεν μπορέσαμε ‒ λόγω χώρου ‒ να συμπεριλάβουμε, προσθέτω και την προσφορά προς το έθνος και της ανθρωπότητας ολόκληρη, του Διονυσίου Σολωμού, την προσφορά του Ανδρέα Κάλβου, διανοούμενων ακόμη και την παρουσία στην ελευθερωμένη πατρίδα του Ιωάννη Καποδίστρια και τις ανεκτίμητες προσπάθειές του για την αναγέννησή της, τότε μπορούμε να καταλάβουμε το μέγεθος της συμπαράστασης της Επτανήσου. Αυτή η μεγαλειώδης συμβολή έδωσε στα προνομιούχα απ’ τον Θεό νησιά μας, μια αιώνια ακτινοβολία.
Πηγές : wikipedia , Άγγελος Ιωάννης Μάλφας , Ιστορία της Ζακύνθου
